قدس آنلاین: به دهه پایانی ماه شعبان رسیدیم؛ به همین سرعت... و تا چشم به هم بزنیم روزهای باقیمانده از این فرصت گرانسنگ نیز به پایان خواهد رسید؛ «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضی مِنْ شَعْبانَ فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِیَ مِنْهُ» یعنی خدایا! اگر در آن قسمت از ماه شعبان که گذشته ما را نیامرزیده‌ای در آن قسمت که از این ماه مانده بیامرزما را. یکی از بهترین راه‌ها برای رسیدن به این مقصود مناجات است و از جمله مناجات‌های مشهور در تراث شیعه که معلمان توحید در آن با خدای خود خلوت کرده‌اند، مناجات شعبانیه است که از امام علی(ع) صادر شده و اهل بیت(ع) به پیروی از آن حضرت به خواندن آن در ماه شعبان اهتمام داشته‌اند. در گفت‌وگو با دکتر احسان پوراسماعیل، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث به بازخوانی مفاهیم ارزشمند این گنجینه پرداخته‌ایم.

* مناجات شعبانیه با صلوات بر پیامبر و آل محمد(ع) آغاز می‌شود؛ این شروع حاوی چه پیامی است؟

همان‌طور که می‌دانیم دعا یکی از کرسی‌های درس اهل‌بیت(ع) برای انتقال معارف والای توحیدی به بشریت است و یکی از درس‌های معصومان(ع) در آداب دعا کردن این است که خواسته خود را بین دو صلوات از خداوند متعال بخواهیم. در ابتدای شیوع ویروس کرونا تحلیلی نادرست از دین در جامعه شنیده شد که در آن گفته شده بود چون آفت‌ها را «الله» می‌آورد، باید فقط از او بخواهیم تا مشکلات را از بین ببرد! این چنین نگرشی برداشتی جزیره‌ای از حقایقی است که کتاب و سنت در اختیار ما قرار داده است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا الله وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَه وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده / ۳۵)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوای الهی را پیشه کنید و به درگاه او وسیله بجویید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید. پیامبر خدا(ص) نیز به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: یا علی! هرگاه کاری تو را دچار سختی کرد بگو: «اللهم انی اسئلک بحق محمدٍ و آل محمدٍ أن تُصلّی علی محمدٍ وآل محمدٍ و أن تُنجینی مِن هذا الغَم» (سیدبن طاووس / مهج الدعوات / ص۱۵)؛ بنابراین خداوند هرکاری را که می‌خواهد انجام دهد از طریق واسطه‌هایی که خود تعیین کرده است، انجام می‌دهد. خداوند می‌تواند آب را مستقیم در اختیار بشر قرار دهد، اما تقدیر او بر این است به واسطه ابر و نزول باران از انسان رفع عطش کند. رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «هیچ دعایی نیست مگر اینکه میان آن و آسمان پرده‌ای است تا آن‌گاه که بر پیامبر و خاندان او درود فرستاده شود و چون صلوات گفته شود آن پرده می‌درد و دعا وارد می‌شود و هرگاه صلوات فرستاده نشود دعا بر می‌گردد» (عشیری / جامع‌الاخبار / ص۱۵۶)؛ در حقیقت با شروع مناجات شعبانیه با صلوات که از اعمال ویژه ماه شعبان است می‌خواهیم مناجات ما در آسمان‌ها شنیده شود.

* در این مناجات می‌خوانیم «خدایا! از خشم و فرا رسیدن غضبت، به خودت پناه می‌آورم»؛ مفهوم غضب خدا چیست؟

غضب در انسان‌ها، نوعی حالت نفسانی است که به واسطه عوامل درونی یا خارجی پدیدار می‌شود، اما این سبک تعریف در مورد خداوند که خالق انسان است روا نیست؛ چون تغییر حالت در او غیر ممکن است و عاملی در او نفوذ نمی‌کند. غضب خداوند برای انسان غیر قابل تحمل است و نتیجه آن سقوط انسان از مقام بندگی است؛ «وَ لا تَطْغَوْا فیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضبی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَویْ» (طه / ۸۱). راوی می‌گوید: در محضر امام باقر(ع) بودم که عمرو بن عبید وارد شد. گفت: فدایت شوم، معنیِ غضب در آیه «و مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوی» چیست؟ امام(ع) فرمودند: غضب، همان عقاب و عذاب خداست و ادامه دادند: هر که پندارد که خداوند از حالی به حالی در می‌آید، او را همانند مخلوقاتش قرار داده و صفت آفریده‌ها را برای او آورده است. همانا خداوند را چیزی تحریک نمی‌کند تا او را تغییر دهد. (شیخ کلینی / الکافی / ج۱ / ص۱۱۰)

* بر این اساس، غضب و رضای الهی چگونه شامل حال انسان می‌شود؟

خداوند غضب و رضای خود را با غضب و رضای حجت‌های خود گره زده است؛ چون آنان همواره در مسیر بندگی خداوند تلاش کرده‌اند و به اندازه چشم به هم زدنی به معبود خویش شرک نورزیده‌اند، معیار رضا و غضب الهی شده‌اند. در منابع شیعه و اهل تسنن روایتی از پیامبر(ص) نقل شده که تراز خشم و رضای خداوند در آن ترسیم شده است: «انَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَیَغضِبُ لِغَضِبِ فاطِمَه وَ یَرضی لِرِضاها» (شیخ صدوق / الامالی / ص۳۸۴ و کنزالعمال / ج۱۲ / ص۱۱۱). حضرت فاطمه(س) پاره تن پیامبر، صاحب این ماه است و به قدری از جایگاه بلندی در پیشگاه الهی برخوردار است که خشم و رضای او، خشم و رضای خداوند معرفی شده است؛ چون حضرت زهرا(س) معیار تشخیص حق و باطل پس از پیامبر(ص) و برای همیشه حیات بشری است. این مثال را به این جهت زدم که چون معتقدم وقتی رسول خدا(ص) از سویی می‌فرمایند: «شعبان ماه من است» و از دیگر سو می‌فرمایند: «فاطمه، پاره تن من است»؛ وقتی مادر امامان دارای چنین جایگاهی است، فضیلت اهل‌بیت(ع) نیز روشن می‌شود؛ پس برای دستیابی به رضای الهی باید گوش به فرمان حجت خدا باشیم و در مسیری که او گام برداشته، قدم برداریم. در غیر این صورت هلاک خواهیم شد که در مناجات شعبانیه پناه می‌بریم به خداوند از اینکه به این خطر دچار شویم؛ هدف همه ادعیه و مناجات‌ها رسیدن به قرب الهی از مسیر وجود حجت خداست.

انتهای پیام/